Ảo Tưởng Kiểm Soát, Vai Trò Của May Mắn Trong Trading

    Có nhiều thống kê dựa trên hiệu suất hoạt động của các quỹ đầu cơ đã đưa đến kết luận rằng không thể kiếm lợi nhuận vượt trội trên thị trường bằng các quy tắc hay công thức bởi vì nó không tốt hơn một cơ cấu đầu tư được đa dạng hóa lựa chọn ngẫu nhiên. Điều này đã khiến cho các nhà lý thuyết tài chính đi tìm lý do tại sao một thị trường tài chính hoạt động tốt lại loại bỏ được tình trạng lợi nhuận quá cao trong một thời gian dài. Giả thuyết thị trường hiệu quả là một câu trả lời.

    Thị trường hiệu quả là nơi mà tại bất kỳ thời điểm nào, tất cả các thông tin mới đều được những người tham gia thị trường nắm bắt và sẽ được phản ánh vào trong giá cả thị trường một cách tức thì. Điều này dẫn đến bước đi ngẫu nhiên, theo đó giá cả của thị trường lên xuống thất thường và không thể dự đoán trước được trong một khoảng thời gian. Các nghiên cứu về chỉ số giá chứng khoán của toàn bộ thị trường cũng như của một tài sản cho thấy đồ thị diễn biến của nó cũng giống như kết quả tung ngẫu nhiên một đồng xu.

    Mặc dù tôi không đồng ý rằng thị trường hoạt động hiệu quả nhưng không bác bỏ việc giá cả vận hành một cách ngẫu nhiên. Trên thực tế, mọi sự vật hiện tượng xung quanh chúng ta đang bị sự ngẫu nhiên chi phối, bắt nguồn từ những hạt lượng tử nhỏ nhất. Sự ngẫu nhiên này có thể không phải là một điều gì thần bí, mà chỉ là do chúng ta không đủ năng lực tính toán và các mô hình đủ mạnh để nắm bắt.

    Nếu chúng ta lấy giá đóng cửa hàng ngày của cổ phiếu (hoặc tài sản) trong dài hạn và sắp xếp chúng theo mức tăng giảm so với ngày trước đó (bắt đầu từ mức giảm lớn nhất, cho đến mức tăng lớn nhất) và biểu thị tần suất của nó trên biểu đồ, thì chúng ta sẽ có một hàm mật độ sự phân phối lợi nhuận (xem hình dưới). Mỗi một biểu đồ giá là một quá trình phân phối ngẫu nhiên các mức tăng giảm đó theo thời gian. Xuất phát từ một hàm mật độ xác suất, chúng ta có thể thu được nhiều chuỗi giá khác nhau. Do đó, những sự di chuyển của giá chúng ta từng thấy trong quá khứ, không chỉ là một kịch bản duy nhất có thể xảy ra.

    Trong giao dịch, ảo tưởng kiểm soát là hiện tượng khi một trader tin rằng họ có khả năng kiểm soát hoàn toàn kết quả của mình (illusion of control). Họ tin rằng đã hoàn toàn thấu hiểu thị trường và có thể làm chủ nó sau khi đạt được một thành công nào đó. Thực tế thì trading không chỉ là trò chơi chịu sự chi phối của kỹ năng mà còn là trò chơi của may mắn.

    Định lý "con khỉ và chiếc máy đánh chữ" là một phép ẩn dụ minh họa thú vị cho điều này. Định lý phát biểu rằng nếu một con khỉ gõ phím ngẫu nhiên trên máy đánh chữ trong thời gian dài vô tận, nó sẽ có thể vô tình viết ra một kiệt tác văn học. Khi tiến hành giao dịch, ngay cả một trader không có kinh nghiệm cũng có thể đạt được lợi nhuận rất lớn chỉ nhờ vào vận may, nhưng điều này không có nghĩa là họ có khả năng lặp lại thành công đó.

    Hình trên minh họa cho chúng ta thấy sự tăng trưởng tài khoản của một nhà giao dịch. Anh chàng này có thể đã tạo ra lợi nhuận nhất quán trong khoảng thời gian gần 5 năm, anh ta chỉ giao dịch Bitcoin trong khoảng thời gian đó. Liệu rằng anh ta có thể tiếp tục lặp lại điều này không? Chúng ta đã biết, sự ngẫu nhiên có thể tạo ra rất nhiều những kịch bản di chuyển khác nhau của đường giá, có thể chiến lược giao dịch của anh chàng này đã vô tình phù hợp với diễn biến của thị trường trong 5 năm qua. Bây giờ hãy giả sử, lịch sử bị thay đổi, giá đã tạo ra những cấu trúc và di chuyển khác đi, hãy xem kết quả mà anh chàng này nhận được thay đổi ra sao. Trong hình dưới, tôi đã sử dụng chiến lược giao dịch phía trên cho một biểu đồ giá có cấu trúc di chuyển khác, chúng ta có thể thấy, anh chàng này đã hoàn toàn thất bại và không thể tạo ra bất kỳ lợi nhuận nào, mặc dù anh ta sử dụng cùng một cách thức giao dịch.

    Chiến lược giao dịch này có thể là một chiến lược tốt, tuy nhiên kết quả cuối cùng không chỉ phụ thuộc vào cách thức nó hoạt động, mà còn phụ thuộc rất nhiều vào vận may, cấu trúc, cùng sự di chuyển của thị trường trong cả hiện tại và tương lai. Nếu ví dụ trên vẫn chưa thuyết phục được bạn về tầm quan trọng lớn của vận may trong giao dịch thì hãy cùng tôi tưởng tượng một thí nghiệm như sau:

    Chọn ra 100.000 trader có năng lực kém, không có lợi thế trong giao dịch, nhưng lại rất quyết tâm kiếm tiền, những người này chỉ có vốn 1 tỷ đồng (có thể đi vay, bố mẹ cho hoặc tiết kiệm...) để giao dịch và nếu thất bại họ không còn cơ hội làm lại. Giúp khái quát và dễ hiểu cho năng lực của họ, chúng ta sẽ quy về kết quả đơn giản trong khoảng thời gian 5 năm. Do năng lực kém họ sẽ có xác suất 40% kiếm được gấp đôi số vốn trong 1 năm và 60% họ sẽ thất bại mất hết vốn. Xét theo công thức lợi nhuận kỳ vọng thì những người này đang tạo ra 1 kỳ vọng âm.

    Sau năm đầu tiên, sẽ có 40.000 người tăng được tài sản lên 2 tỷ và 60.000 người thất bại.

    Năm thứ 2, tiếp tục có 40% trong số 40.000 tương ứng với 16.000 người tăng được tài sản lên 4 tỷ, và 24.000 người thất bại.

    Năm thứ 3, sẽ lại có 6.400 người có tài sản 8 tỷ.

    Năm thứ 4, sẽ lại có 2.560 người tăng được tài sản lên 16 tỷ.

    Tiếp theo đến năm thứ 5, chúng ta sẽ có 1.024 triệu phú đô la với tài sản 32 tỷ.

   Như vậy, đã có tới 1.024 nhà giao dịch trở thành triệu phú trong 100.000 trader được lựa chọn ban đầu. Lợi nhuận của những người này tạo ra rõ ràng chỉ nhờ vào may mắn.

    Để thành công bền vững trong trading, việc thừa nhận sự tồn tại của ngẫu nhiên cùng tầm ảnh hưởng của may mắn và từ bỏ ảo tưởng kiểm soát là điều rất quan trọng. Một trader thực sự khôn ngoan là người hiểu rằng không phải lúc nào cũng có thể đoán đúng thị trường và nhiều khi lợi nhuận chỉ là kết quả của vận may. Điều này giúp họ duy trì sự tỉnh táo, và không trở nên quá tự cao sau một chuỗi thành công.

    Phải luôn nhớ rằng chúng ta không bao giờ có thể biết chính xác kết quả chúng ta sẽ nhận được và không có một chiến lược nào có thể chắc chắn mang lại lợi nhuận trong tương lai. Thay vì cố gắng kiểm soát hoàn toàn kết quả giao dịch, chúng ta nên tập trung vào các biện pháp quản lý rủi ro để giảm thiểu tổn thất khi thị trường đi ngược hướng dự đoán, đồng thời tư duy dài hạn hơn.

    Một trong những phương pháp quản lý rủi ro quan trọng là thiết lập mức dừng lỗ cho mọi giao dịch. Việc đặt dừng lỗ giúp giới hạn mức lỗ tối đa mà trader có thể chịu đựng, đảm bảo rằng một giao dịch không thành công không ảnh hưởng quá lớn đến toàn bộ tài khoản.

    Một phương pháp quan trọng khác là đa dạng hóa danh mục giao dịch. Điều này có nghĩa là chúng ta nên giao dịch nhiều loại tài sản khác nhau hoặc áp dụng nhiều phương pháp khác nhau để tránh được việc phụ thuộc vào một kịch bản may mắn duy nhất. Khi bạn càng có nhiều hệ thống giao dịch kỳ vọng dương, chúng ta càng có nhiều khả năng thích nghi với thị trường biến đổi. Có thể trong một giai đoạn cụ thể, một hệ thống hoạt động trên thị trường nào đó, nhưng trong giai đoạn khác hoặc một thị trường khác, nó không hoạt động, thì chúng ta đã có hệ thống khác thay thế.

    Tóm lại, thành công trong giao dịch không chỉ dựa vào kỹ năng hay phân tích, mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố ngẫu nhiên và may mắn. Thay vì chìm đắm trong ảo tưởng kiểm soát, nhà giao dịch nên tập trung vào quản lý rủi ro, duy trì kỷ luật và chuẩn bị tinh thần để đối mặt với mọi biến động bất ngờ. Hiểu rõ rằng ngẫu nhiên luôn tồn tại sẽ giúp  nhà giao dịch có cách tiếp cận khôn ngoan và thực tế hơn, từ đó xây dựng những chiến lược giao dịch bền vững.